استاد علوي (آزيز)

اصل تاخر حادث در بيان آيت الله سبحاني (دامت بركاته)

اگر چیزی وجودش برای ما یقینی باشد و بعد شک کنیم که آیا وجودش باقیاست یا نه واضح است که اصل بر این است که آن شیء باقی است. همچنین اگر عدم چیزیبرای ما مشخص باشد و بعد شک کنیم که آیا موجود شده است یا نه که عدم را استصحاب میکنیم.

انما الکلام در این استکه اگر وجود یک شیء را بدانیم ولی شک ما نه در وجود باشد و نه در عدمبلکه شک در تاخر و تقدم باشد در این حال باید در دو مقام بحث کنیم:

گاهی تقدم و تاخر را با معیار زمان می سنجیم. مثلا زید روز جمعه مردهبود و او را تشیع کردند ولی نمی دانیم موتش روز پنج شنبه بوده است یا همان روزجمعه. گاه تقدم و تاخر را با حادث دیگر می سنجیم. مثلا حوضی داریم که آبش قلیلبود. بعد هم آن را با اضافه کردن آب قلیل به حد کر رسانده اند و همچنین لباس نجسیهم در آن افتاده است ولی نمی دانیم کدام مقدم بود و کدام مؤخر. اگر کریت مقدم باشدهم آب پاک است و هم لباس ولی اگر ملاقات با لباس نجس اول باشد هم لباس نجس است وهم آب. (در این مورد کریت را با حادث دیگری که افتادن لباس نجس است می سنجیم)

امروز مقام اول را بحث می کنیمو آن این است که شیء را با زمان می سنجیم. در مثال مزبور در مورد موتزید مستصحب ما اصالة عدم الموت است (یا اصالة الحیاة) یعنی اصل عدم موت زید تا روزجمعه است و هر اثری که بر این عنوان بار است را بر آن مترتب می کنیم. مثلا نذرکرده ام که اگر زید روز پنج شنبه زنده باشد چیزی در راه خدا صدقه دهم در این صورتبا اجرای آن استصحاب باید صدقه دهم.

بقی هنا موضوعان آخران:

تا اینجا گفتیم که موضوع اول که همان استصحاب عدم موت زید تا روزجمعه است جاری می شود حال دو لازمه ی عقلی دیگر وجود دارد که باید ببینیم که آیااین دو موضوع هم ثابت می شود یا نه.

تاخر موت زید الی یوم الجمعه (یعنی آیا عنوان تاخر هم ثابت می شود یانه به این معنا که اگر تاخر اثر شرعی داشته باشد، ثابت می شود یا نه) این موردلازمه ی عقلی استصحاب است یعنی اگر زید تا روز جمعه نمرده است پس موت او تا روزجمعه به تاخیر افتاده است. حدوث الموت یوم الجمعه یعنی وقتی استصحاب فوق جاری شد وزید تا روز جمعه نمرده است پس روز جمعه مرده است.

حال بحث در این است که آیا این دو لازمه ی عقلی هم بار می شود که درنتیجه اگر اثری شرعی داشت بر آن بار شود یا نه. یعنی اگر تاخر یا حدوث موت، اثرشرعی داشته باشه آیا با استصحاب عدم موت زید می توانیم هم این دو لازم عقلی راثابت کنیم و هم اثر شرعی آنها را یا نمی توانیم؟

محقق خراسانی و دیگران می گویند دو وجه است:

وجه اول:عدم جواز است زیرا این دو لازمه ی عقلی اصل مثبت است و ثابت نمی شودو در نتیجه اثری که بر این دو بار می شود هم بی اثر می باشد. زیرا عقل می گوید کهاگر زید تا روز پنج شنبه زنده بوده است پس موت او تا روز جمعه به تاخیر افتاده استو یا در روز جمعه مرده است.

وجه دوم: جواز است به دو بیان:

زیرا این اصل مثبت از مواردی است که واسطه در آن خفی است. (قبلاگفتیم در دو جا اصل مثبت حجت می باشد یکی در جایی است که واسطه خفی است یعنی بینمستصحب و اثر شرعی واسطه مخفی و گنگ باشد بطوری که عرفا بگویند اثر مال مستصحب استنه مال واسطه) بنابراین زنده عدم موت زید تا روز جمعه را جاری می کند و دو واسطه یعقلی فوق را هم بار می کند و در نتیجه اگر این دو واسطه اثر شرعی داشته باشد آن همجاری می شود. بیان دوم برای جواز این است که اصل مثبت در این مورد از مواردی استکه بین التنزیلین ملازمة عقلیة او عادیة او شرعیة است. (قبلا گفتیم که اگر بگونهای باشد که احد التنزیلین ملازم تنزیل دیگر باشد در ما نحن فیه هم اصالة عدم الموتدر نظر عرف همان تاخر الموت عن یوم الخمیس یا و قوع الموت فی یوم الجمعه است و درنظر عرف تفکیک بین این دو سخت است یعنی وقتی به عرف می گوئیم زید تا روز جمعهنمرده است سریع می فهمد که پس روز جمعه مرده است)

تم الکلام فی المقام الاول و هو نسبة المستصحب الی الزمان

المقام الثانی: و هو نسبة المستصحبالی حادث آخر.

(این بحث مهم است و بحث های مفصلی در آن وجوددارد)

مثال همان است که مورد آب حوض مطرح کردیم. آیا در اینجا می توان گفتکه اصل عدم کریت الی زمان الملاقاة است (در نتیجه آب نجس است)

شیخ انصاری کار را راحت کرده است و این بحث را در چند سطر تمام کردهاست و گفته است این اصل معارض دارد و آن اصالة عدم ملاقات تا زمان کریت است کهنتیجه اش پاک بودن آب حوض است در نتیجه هر دو اصل تعارض و تساقط می کنند و باید بهاصول دیگر مراجعه کنیم. مانند کل شیء طاهر.

ولی محقق خراسانی برای این مسئله چهار صورت تصویر می کند و می گویداستصحاب عدم گاهی لیس تامه است و گاه لیس ناقصه و همچنین مستصحب هم گاه به وجودحادث نسبت داده می شود و گاه به عدم حادث.