استاد علوي (آزيز)

تنبيه هفتم (اصل تاخر حادث)

لازم است قبل از ورود به بحث تصوير روشني از اصل تاخر حادث ،تعريف آن و مثالهايي براي اين اصل داشته باشيم:

این اصل شبیه استصحاب عدمی بوده و از فروعات مبحث استصحاب است . مثلا اگر دو چیز در خارج

محقق و حادث گشته است اما تاریخ تقدم و تاخر حدوث یکی بر دیگری مجهول باشد در این صورت دو

فرض متصور است:

1- تاریخ حدوث یکی از دو امر معلوم و تاریخ دیگری مجهول است . در این مورد با اعمال اصل تاخر حادث

میگوییم آن امری که تاریخ حدوث آن مجهول است بعد از ان دیگری که تاریخ آن معلوم است چنانکه

ماده 874 قانون مدنی میگوید « اگر اشخاصی که بیت آنها توارث باشد بمیرند و تاریخ فوت یکی از آنها

معلوم و دیگری از حیث تقدم و تاخر مجهول باشد فقط آنکه تاریخ فوتش مجهول باشد از آن دیگری ارث

میبرد ».

2- در صورتیکه تاریخ حدوث هیچ یک از دو امر معلوم نباشد اصل تاخر حادث در هریک با اصل تاخر حادث

در دیگری معارضه میکند و در این حالت هر دو ساقط میگردند . مثلا هرگاه پس از تحقق  هبه واهبه از

هبه رجوع کند و در خواست استرداد مال مرهوب را بکند و متهب مدعی گردد که قبل از رجوع تغییری

در عین موهوبه حاصل شده است و بر اساس ماده 308 قانون مدنی واهب حق رجوع را ندارد و و اهب

دفاع کند که تغییر پس از رجوع حاصل شده است و تاریخ رجوع و تاریخ تغییر مجهول باشد دادرس

خواهان را محکوم به بی حقی میکند زیرا  اصل تاخر حادث در دو طرف جاری و ساقط میگردد و در نتیجه

مورد هبه پس از رجوع ثابت نمیشود و به حال خود باقی میماند.

يا به عبارت ديگر

اصل تأخّر حادث اصل تأخروجود حادث اززمان مشکوک و حدوث آن در زمان معلوم است. حجیّت و عدم حجیّت این اصل مبتنىبر حجیّت و عدم حجیّت اصل مثبت است. 

تعریف اصل تأخر حادث

اصل تأخر حادث آن است که هرگاه وجود حادث و پدیده‌اى در زمان خاصى معلوم، و قبل از ان زمان مشکوک باشد،نسبت به قبل از ان زمان استصحاب عدم جارى مى‌شود ( اصل عدم) یعنى اصل، تأخر وجود حادث از زمان مشکوک و حدوث آن در زمان معلوم است. مانندآن که اگر مرگ زید در روز جمعه معلوم و قبل آن مشکوک باشد،زنده بودن زید قبل از جمعهاستصحاب مى‌شود. لازمه عقلى آن ایناست که مبدا مرگ زید روز جمعه باشد. از آن در اصول فقه مبحث اصول عملی سخن رفته است. 

حجیّت و عدم حجیّت این اصل مبتنى بر حجیّت و عدم حجیّت اصل مثبت است